Straty

W Muzeum Narodowym w Gdańsku od wielu lat prowadzone są badania nad stratami wojennymi. Pierwsze próby oszacowania ich rozmiarów były podejmowane wkrótce po zakończeniu działań wojennych. Sporządzenie w czerwcu 1945 roku, przy współpracy ostatniego dyrektora Muzeum Willi Drosta, inwentarza ocalałych zabytków, w zestawieniu z częściowo zachowaną dokumentacją inwentaryzacyjną oraz spisami dzieł ewakuowanych poza Gdańsk w ostatnich latach wojny, pozwoliło na przygotowanie list obiektów zaginionych. Ze względu na duże braki w przedwojennej dokumentacji możliwa była jedynie szacunkowa ocena rozmiarów strat – w poszczególnych działach Muzeum zachowało się od 40 do 60 % zbiorów zgromadzonych przed 1945 rokiem.

Prowadzone w pierwszych powojennych latach badania nad stratami gdańskiej placówki pozwoliły na spory sukces akcji rewindykacyjnej. W 1956 roku w ramach rewindykacji zabytków sztuki polskiej z ZSRR (z Ermitażu w Sankt Petersburgu i Muzeum im. Puszkina w Moskwie), powróciło do ówczesnego Muzeum Pomorskiego w Gdańsku około 4700 obiektów: 141 obrazów, 50 rzeźb oraz ponad 4500 rysunków i rycin.

W październiku 1961 roku przekazano z N.R.D. zbiór zabytkowych tkanin, pochodzących z przedwojennej kolekcji gdańskiego muzeum.

Niemal 50 lat później, w 2010 roku, rewindykowano z Berlina siedem kolejnych dzieł: pięć obrazów (Alegoria pięciu zmysłów (Scena w gospodzie) Antona Möllera, Lis przy winogronach Daniela Schultza, Portret zbiorowy rodziny malarza Johanna Carla Schultza, Wieczorne spotkanie malarzy w domu Stoddarta Otto Brausewettera, Rybacy na brzegu Friedricha Hildebrandta), a także intarsję przedstawiającą Heraklesa zabijającego centaura Nessosa nieznanego twórcy z XVIII w. oraz rzeźbę Stojący młodzieniec Ernesto de Fiori. PRZECZYTAJ WIĘCEJ O DZIEŁACH REWINDYKOWANYCH W 2010 R.

Okazją do prezentacji wybranych utraconych dzieł z kolekcji Stadt- und Kunstgewerbemuseum była wystawa Europejskie Dziedzictwo Rozproszone, zorganizowana w 1992 roku w Muzeum Historii Miasta Gdańska, której celem było zobrazowanie skali zniszczeń wojennych w dziedzictwie kulturowym Gdańska. Towarzyszył jej katalog, w którym zamieszczono fotografie zaginionych dzieł sztuki z różnych dziedzin: malarstwa, rzeźby, złotnictwa, ceramiki i tkanin.

 

bbbb

Johann Carl Schultz, Portret rodziny artysty, 1843, stan przed II wojną światową i obecnie

MNG/SD/761/M/1-8, Johan Carl Schultz, Portret rodziny artysty, 1843 Gdańsk - stan obecny

Wieloletnie badania nad stratami wojennymi zaowocowały serią publikacji. Jako pierwsze ukazało się w 2000 roku trzytomowe opracowanie Kaliny Zabuskiej dotyczące strat w kolekcji rycin Jacoba Kabruna, wchodzącej w skład przedwojennych zbiorów Muzeum. Zaginione rysunki z tej kolekcji opublikowano w kolejnym, czwartym tomie, opracowanym przez Grażynę Zinówko, wydanym w 2006 roku. W 2005 roku rozpoczęto wydawanie serii publikacji prezentujących wyniki badań prowadzonych przez pracowników MNG nad stratami innych kolekcji Muzeum Miejskiego i Muzeum Rzemiosł Artystycznych. Ukazały się wówczas dwa tomy: tom I dotyczący zbiorów malarstwa, rysunku, grafiki i rzeźby, opracowany przez Krystynę Górecką Petrajtis, Zbigniewa Massowę, Kalinę Zabuską i Grażynę Zinówko, oraz tom II obejmujący meble, bursztyny i zabytki rzemiosł metalowych, w opracowaniu Czesławy Betlejewskiej i Barbary Tuchołki-Włodarskiej. W 2007 wydano trzeci tom serii, autorstwa Elżbiety Kilarskiej, poświęcony przedwojennym zbiorom ceramiki.

Od 2015 roku Muzeum Narodowe w Gdańsku kontynuuje badania nad stratami wojennymi w ramach projektów dofinansowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Umożliwiło to uwzględnienie w badaniach cennego źródła ikonograficznego, jakim jest zachowany w Muzeum przedwojenny materiał fotograficzny: szklane negatywy, odbitki oraz klisze. Dzięki digitalizacji zbioru szklanych negatywów możliwa stała się m.in. weryfikacja i uzupełnienie informacji o przedwojennej kolekcji malarstwa w Stadtmuseum oraz identyfikacja kolejnych zaginionych obrazów. Badania przeprowadzone przez Helenę Kowalską zostały opublikowane w 2017 roku w ramach ministerialnego programu „Badanie polskich strat wojennych”, zapoczątkowując Serię Nową muzealnych publikacji o utraconych dziełach sztuki ze zbiorów Muzeum Miejskiego oraz Muzeum Rzemiosł Artystycznych w Gdańsku.

Literatura:

Europejskie Dziedzictwo Rozproszone, Gdańsk 1992; Europejskie Dziedzictwo Rozproszone, wyd. II uzupełnione i poprawione, Gdańsk 1993
Straty wojenne. Kolekcja Jacoba Kabruna, t. 1. Ryciny. Historia i dokumentacja, t. 2. Ryciny. Katalog, t. 3. Ryciny. Ilustracje, red. nauk. Jolanta Talbierska, oprac. Kalina Zabuska, "Polskie Dziedzictwo Kulturalne". Seria A: "Straty Kultury Polskiej", Poznań: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą 2000
Straty wojenne. Kolekcja Jacoba Kabruna, t. 4. Rysunki, red. nauk. Jolanta Talbierska, oprac. Grażyna Zinówko, "Polskie Dziedzictwo Kulturalne". Seria A: "Straty Kultury Polskiej", Poznań: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Departament do spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą 2006
Straty wojenne Muzeum Miejskiego i Muzeum Rzemiosł Artystycznych w Gdańsku, t. I: Straty w dziedzinie sztuki: malarstwa, rysunku, grafiki, rzeźby, oprac. Krystyna Górecka-Petrajtis, Grażyna Zinówko, Kalina Zabuska, Zbigniew Massowa, Gdańsk 2005
Straty wojenne Muzeum Miejskiego i Muzeum Rzemiosł Artystycznych w Gdańsku, t. II: Straty w dziedzinie rzemiosła artystycznego: meble, bursztyny, metale, oprac. Barbara Tuchołka-Włodarska, Czesława Betlejewska, Gdańsk 2005
Straty wojenne Muzeum Miejskiego i Muzeum Rzemiosł Artystycznych w Gdańsku, t. III: Straty w dziedzinie ceramiki, oprac. Elżbieta Kilarska, Gdańsk 2007
Straty odzyskane, Helena Kowalska, Lech Łopuski, Magdalena Mielnik, w: „Cenne. Bezcenne. Utracone”, 2012
Helena Kowalska, Straty wojenne Muzeum Miejskiego (Stadtmuseum) w Gdańsku. Seria Nowa, t.1. Malarstwo, Gdańsk 2017