Archiwalna dokumentacja fotograficzna Muzeum Narodowego w Gdańsku
W Muzeum Narodowym w Gdańsku zachował się zbiór przedwojennych zdjęć, które stanowią pozostałość świadomie i sukcesywnie gromadzonej i opracowywanej fototeki Muzeum Miejskiego w Gdańsku. Rozproszony w obrębie różnych działów muzeum materiał początkowo nie był traktowany jako integralny zbiór. Podczas prowadzonych w ostatnich latach badań proweniencyjnych oraz badań strat wojennych podjęto próbę scalenia i opracowania tych cennych archiwaliów.
Zgromadzony materiał ikonograficzny został w znacznej mierze zniszczony w trakcie wojny, a to, co z niej ocalało, dodatkowo uległo rozproszeniu w okresie powojennym. W wyniku tego elementy fototeki Muzeum Miejskiego znajdują się obecnie w przynajmniej czterech instytucjach: Muzeum Narodowym w Gdańsku, Archiwum Państwowym w Gdańsku, Muzeum Gdańska oraz w Instytucie Herdera w Marburgu. Na omawianą kolekcję zdjęć składają się szklane negatywy, błony fotograficzne oraz wywołane z obu nośników odbitki.
Zachowana w Muzeum Narodowym w Gdańsku przedwojenna dokumentacja fotograficzna to zbiór różnorodny. Składa się na niego kolekcja 1700 szklanych negatywów, około 450 błon fotograficznych oraz niespełna 100 odbitek, wywołanych z błon i klisz.
Szklane negatywy
Najliczniejsza partia zachowanego materiału ikonograficznego zawiera wizerunki zbiorów Muzeum Miejskiego oraz widoki Gdańska i wnętrza gdańskich zabytków, utrwalone na szklanych negatywach. Ze względu na pochodzenie w ramach tego zbioru można wyodrębnić przede wszystkim dwie odrębne grupy szklanych płytek.
Pierwsza związana jest z inwentarzem szklanych negatywów, znajdującym się dziś w Archiwum Państwowym w Gdańsku (sygn.. APGd 1384/60). Należą do niej zdjęcia wykonywane i opracowywane głównie w muzeum. Wszystkie wykonane zostały w technice fotografii czarno-białej, na szklanych płytkach o wymiarach: od 6x9 do 18x24 mm. Każdy z negatywów oznaczony został numerem inwentarzowym, naniesionym białym tuszem w jednym z rogów płytki. Stosowano oznaczenia liczbowe, a negatywy ewidencjonowano w oddzielnym spisie negatywów. Archiwalny wykaz zawiera 10 000 wpisów, ale do dzisiaj zachowała się jedynie niewielka część tej kolekcji.
Drugą grupą szklanych negatywów są fotografie związane z działalnością konserwatora miejskiego, którą to funkcję pełnił Willi Drost. Fotografie te w większości powstały podczas prowadzonych inwentaryzacji gdańskich zabytków, a tematyką ogólnie nie odbiegają od "muzealnej" grupy szklanych płytek. Negatywy te przechowywano w Muzeum Miejskim i również numerowano, jednak liczbę poprzedzano literami C, D, E (litery odnosiły się do formatu danej kliszy). Obecnie nie dysponujemy inwentarzem dla "konserwatorskich" negatywów i wyłącznie dzięki tej niewielkiej różnicy w numeracji, możliwe było wyodrębnienie tej grupy negatywów.
Wywołane ze szklanych negatywów fotografie również przechowywano. Najczęściej naklejano je na większe tekturki i krótko opisywano. Z tyłu tekturki nanoszono też numer szklanego negatyw i najczęściej stawiano pieczątkę Muzeum Miejskiego bądź Muzeum Rzemiosł Artystycznych.
Szczęśliwie ocalało znacznie więcej odbitek fotograficznych wykonanych ze szklanych negatywów jeszcze przed 1945 rokiem niż samych szklanych płytek, jednak tylko niewielką liczbę fotografii pozostawiono w Gdańsku. Około 3 tysiące zdjęć zostało wywiezionych przez Willi Drosta najpewniej w 1946 r. do Niemiec i obecnie znajdują się one w archiwum fotograficznym Instytutu Herdera w Marburgu.
Przeźrocza
W Muzeum Narodowym w Gdańsku zachowało się również kilkadziesiąt przedwojennych przeźroczy pochodzących z fototeki Franza Stoedtnera. Ten niemiecki historyk sztuki był jednym z pionierów fotografii dokumentalnej, przede wszystkim w dziedzinie historii sztuki, ale także historii kultury, etnologii oraz historii technologii i nauki. Negatywy zachowane w Muzeum Narodowym w Gdańsku pochodzące z fototeki Stoedtnera przedstawiają zdjęcia i rysunki cmentarzy oraz rzeźbę o tematyce sepulkralnej. Zapewne zamówiono je na potrzeby edukacyjne i najpewniej wykorzystywano w trakcie wykładów organizowanych w Muzeum Miejskim.
Błony fotograficzne
Kolejnym elementem zachowanego materiału ikonograficznego jest zbiór błon fotograficznych. Składa się z około 450 perforowanych, podzielonych na sześcioklatkowe paski, fragmentów błon zwojowych, czyli błon nawijanych na rolkę. W przypadku błon fotograficznych informacja w postaci dokładnej nazwy została umieszczona bezpośrednio przy perforacji na powierzchni filmu. Zdjęcia zapisane na błonach przedstawiają przede wszystkim zbiory oraz sale ekspozycyjne Muzeum Miejskiego w Gdańsku.
Nośniki tego typu stosowano w aparatach małoobrazkowych. Zachowane w Muzeum Narodowym w Gdańsku przedwojenne błony fotograficzne to przede wszystkim ‒ podobnie jak w przypadku klisz szklanych ‒ materiały marki AGFA (filmy AGFA Isopan F oraz AGFA Isochrom, produkowane do ok. lat 70. XX w.), ale także marki Perutz, W obu przypadkach są to filmy 36-klatkowe o wymiarach 24 × 36 mm. Błony fotograficzne, analogicznie do szklanych negatywów, różniły się ze względu na stopień światłoczułości: pierwszy typ charakteryzował się światłoczułością 17/10 DIN (czyli 40 ISO), natomiast drugi światłoczułością 18/10 DIN.
Z błonami fotograficznymi związany jest trzeci element kolekcji przedwojennej dokumentacji fotograficznej - stykówki wywołane 1:1 z błon fotograficznych. Zostały naklejone na tekturki i opisane numerem inwentarzowym, naniesionym na same błony fotograficzne. Na numer inwentarzowy składa się oznaczenie cyfrowe, przyporządkowane do każdego sześcioklatkowego paska, oraz oznaczenie literowe od „a” do ”f”, przyporządkowane do poszczególnej klatki. Część stykówek Muzeum Miejskiego, wywoływanych z błon fotograficznych, znajduje się w Archiwum Państwowym w Gdańsku i Muzeum Gdańska.
Materiał ikonograficzny gromadzony w Muzeum Miejskim służył przede wszystkim jako dokumentacja wizualna muzealiów. Ponadto zdjęcia wykonywano w celu dokumentowania prac konserwatorskich czy inwentaryzacji zabytków Gdańska i okolic, a także zilustrowania publikacji, na przykład katalogu Waltera Mannowskiego Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschätze. Zdjęcia wykorzystywano też przy organizacji wystaw lub wykładów. Na odbitkach z tzw. stykówek znajdują się zestawienia fotografii zabytków, które miały zostać zaprezentowane na wystawach czasowych.
Zachowane w Muzeum Narodowym w Gdańsku archiwalne zbiory fotograficzne są sukcesywnie opracowywane i digitalizowane, w celu udostępnienia ich jak najszerszemu gronu odbiorców. Stanowią niezwykle cenny materiał ikonograficzny, przydatny do badań nad sztuką i historią Gdańska.