W Archiwum Państwowym w Gdańsku znajduje się jedno z niezwykle ciekawych źródeł do badań nad stratami wojennymi Muzeum Miejskiego i Muzeum Rzemiosł Artystycznych w Gdańsku (Stadt- und Kunstgewerbemuseum Danzig). Jest to inwentarz przedwojennych szklanych negatywów (Plattenverzeichniss, APGd 1384/60). Rękopiśmienny niemieckojęzyczny spis obejmuje 10 tysięcy pozycji i dotyczy negatywów powstałych w latach 1915-1944.
Opracowanie Plattenverzeichniss w ramach projektu współfinansowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zrealizowanego w 2019 roku, pozwala na wstępną analizę zawartości źródła. Dzięki dofinansowaniu otrzymanemu na kontynuację badań nad stratami wojennymi w roku 2020 r. możliwa była budowa strony internetowej i udostępnienie opracowania tego obszernego źródła online, w formie przeszukiwalnej bazy danych.
Partnerem projektu zostało Archiwum Państwowe w Gdańsku, które zdigitalizowało spis negatywów i umożliwiło nam udostępnienie go online.
Jednocześnie zachęcamy do zapoznania się z artykułem Weroniki Grochowskiej i Sylwii Parais, koordynatorek projektów związanym z opracowaniem i udostępnieniem tego źródła, opublikowanym na łamach czasopisma "Cenne, bezcenne, utracone" (Nr 3(100)-4(101)/2020), który stanowi podsumowanie prac nad tym źródłem. PRZEJDŹ DO ARTYKUŁU
Struktura spisu negatywów i jego zawartość
Oprócz dzieł pochodzących ze zbiorów Muzeum Miejskiego i Muzeum Rzemiosł Artystycznych, reprezentujących różne dziedziny: grafikę, rysunek, malarstwo, rzeźbę, meble, ceramikę, rzemiosła metalowe, w zbiorze szklanych negatywów znajdowały się także fotografie zabytków z gdańskich kościołów i budowli municypalnych (ratusz, Dwór Artusa), dzieła sztuki z kościołów pomorskich, a także zdjęcia reprodukcji dzieł z terenu całej Europy. Z przedwojennego zasobu negatywów zewidencjonowanych w tym źródle przetrwało do chwili obecnej mniej niż tysiąc szklanych płytek. Na częściowe uzupełnienie zniszczonego w trakcie wojny zbioru pozwalają odbitki fotograficzne wykonane z tych negatywów jeszcze przed II wojną światową, znajdujące się obecnie w Instytucie Herdera w Marburgu.
W liczącej 675 stronic księdze zastosowano podział na 11 kolumn, w których notowano następujące informacje o każdym wpisanym negatywie:
- numer inwentarzowy negatywu (Nr.); numery te stanowiły unikatowy identyfikator każdego negatywu i odnotowywane były nie tylko w spisie, ale nanoszono je również na szklane płytki i na rewersy odbitek fotograficznych, które również wykonywano z tych negatywów,
- nazwisko artysty (Name des Künstlers); wpisy zawierają nazwisko i imię lub samo nazwisko artysty; w przypadku dzieł anonimowych w większości przypadków ta rubryka pozostaje pusta, choć brakuje konsekwencji – niekiedy pojawia się tu określenie dziedziny sztuki, częściej umieszczane w kolejnej rubryce Beschreibung des Gegenstandes (np. Silber, Textilien, Metall), miejsca pochodzenia obiektu (np. Artushof) lub zbiorcze określenie tematu fotografii (np. Innenraum, Innungsstücke),
- opis sfotografowanego obiektu (Beschreibung des Gegenstandes); wpisy obejmują takie informacje, jak: dziedzina sztuki (np. Glas, Fayence, Holz, Plastik, Handzeichen, Malerei, Pastell, Silber, Aquarell, Möbel), nazwa lub tytuł obiektu, niekiedy imię nazwisko artysty, czasem także miejsce pochodzenia obiektu (np. Artushof, Marienkirche, Domschatz Pelplin). W przypadku obiektów pochodzących ze zbiorów Muzeum niekiedy podawany jest także numer inwentarzowy z oznaczeniem Stm (Stadtmuseum) lub Kgm (Kunstgewerbemuseum),
- informacje o wykonawcy zdjęcia (Aufgenommen von) – tutaj podawano nazwisko fotografa lub zleceniodawcy; pojawia się tu nazwisko Gottheil, odnoszące się do gdańskiego atelier fotograficznego Gottheil & Sohn, założonego w połowie XIX w. przez Juliusa Gottheila. Najczęściej pojawia się zapis: Museum; niekiedy podawane jest także nazwisko kierownika lub kustosza (np. Abramowski – Museum; Dr M. Museum; Paul Abramowski – kustosz Muzeum w latach 1922-1929; Walter Mannowsky – dyrektor Muzeum w latach 1922-1938). Zdarzają się też wpisy świadczące o wykonywaniu zdjęć dla zleceniodawców zewnętrznych (np. Focke Museum Bremen; Möller Berlin),
- informacje o dacie wykonania zdjęcia (Aufgenommen am) – tu podawana jest data wykonania negatywu; najczęściej jest to pełna nazwa lub skrót nazwy miesiąca oraz rok (np. Dez. 1929; April 1917); przy pewnych partiach negatywów podawany jest wyłącznie rok; niewielka liczba negatywów opatrzona jest datą dzienną; część wpisów jest pozbawionych dat; dotyczy to prawdopodobnie negatywów wykonanych przed 1915 rokiem. Najwcześniejsza zanotowana data to 21.05.1915; ostatnia to wrzesień 1944,
- informacje o formacie negatywu (Gröβe) – zanotowano następujące formaty negatywów: 13x18 cm; 18x24 cm; 9x12 cm; 6½x9 cm; 6x9 cm; 8½x10 cm; 24x30 cm,
- w kolejnych czterech rubrykach ze wspólnym nagłówkiem Preis zaznaczano przynależność negatywu do konkretnej kolekcji; kolumny są oznaczone kolejno: Stadt (Stadtmuseum), Provinz (czyli Provinzial- Kunstgewerbemuseum), Vorb. S. (zdjęcia obiektów spoza Muzeum, gromadzone w muzealnej fototece) oraz Kabrun (kolekcja Kabruna),
- ostatnia kolumna przeznaczona była na uwagi (Bemerkungen), jest ona w większości przypadków pusta; sporadycznie pojawiają się zapisy mówiące o zniszczeniu negatywu (Platte zerbrochen) lub np. o zleceniodawcy (np. Platte an Herrn Prof. Krischen gegeben).